سندروم ه دو چشم

شاید به خاطر دوپهلو بودنش باشد یا شاید هم به دلیل چشم‌هایش. الفبای فارسی و عربی را به جرات می‌توان یکی از زیباترین حروف ابداع شده در تاریخ دانست. اما در میان حروف این الفبا، هیچ کدام به اندازه‌ی حرف سی و یکم یعنی ” هـ ی دو چشم ” محبوبیت جهانی ندارند. در همین رابطه آنه ماری شیمل معتقد است که مفهوم سنتی ه دو چشم در خطاطی ایرانی عبارت است از اندوه و دلمردگی؛ در این مقاله به اولین استفاده‌های حجمی از این حرف در هنر معاصر ایران می‌پردازیم.

 بهره‌گیری از حروف در هنر قدمت زیادی دارد که اوج آن را می‌توان در خطاطی و خوشنویسی مشاهده کرد. این در حالی است که خوشنویسی فارسی مهم‌ترین و آخرین بازمانده‌ی هنر پیش از دوران مدرن شناخته می‌شود. اما اولین استفاده‌های حجمی از ه دو چشم در هنر معاصر ایران برمی‌گردد به دهه‌ی چهل خورشیدی. زمانی که در سال 1343 در آتلیه زال زر، ایده‌ی ” هیچ ” به سراغ پرویز تناولی آمد. ” هیچ ” در واقع اعتراض تناولی به دو جریان عمده‌ی مسلط آن روز هنر ایران بود: یکی افرادی که هر چه از غرب می آمد را می‌پرستیدند و دیگر افرادی که خط و خطاطی را در نقاشی های مکتب سقاخانه پرستش می کردند. اگر چه تناولی خود یکی از پایه‌گذاران ان مکتب به شمار می رفت، اما به گفته‌ی خودش ” هیچ ” ندای این اعتراض بود.

نخستین ظهور ” هیچ ” پلاستیکی با پلاستیک زرد و در قطعه ای متشکل از مواد گوناگون بود. در بهار 1352 بیست و پنج مجسمه‌ی ” هیچ ” پرویز تناولی در تهران به نمایش عمومی درآمدند. در سال 1971 (1350) یک مجسمه ” هیچ ” از جنس فولاد ضد زنگ در دانشگاه هملین در مینه سوتا سنت پلامریکا نصب شد و از 45 سال پیش تا به امروز، ” هیچ ” به نماد و تصویر هنر مدرن ایران بدل شده است.

امروزه علاوه بر آثار پرویز تناولی، ه دو چشم به آثار دیگر طراحان جوان هم راه پیدا کرده است که بارزترین آن را می‌توان در لباس‌ها و اخیرا انگشترهای برند ” نیمانی ” در امریکا به سرپرستی نیما بهنود دید. در داخل ایران هم زیورآلات بسیاری مانند ” لیقه ” به سرپرستی امیرحسین رحیمی یگانه با بهره‌گیری از حروف الفبا شکل گرفتند. در کل می‌توان “هـ” را یکی از زیباترین حروف الفبا دانست که همواره نگاه طراحان زیادی را به خود جلب کرده است. با آن که نمی‌توان کسی را صاحب حروف الفبا دانست، اما یادآوری اولین هنرمندی که استفاده‌ی حجمی از حروف الفبا به ویژه “هـ” را در سر پرورانده مهم است. مخصوصا در این زمان که قوانین کپی رایت به واسطه‌ی عدم اجرا در ایران، به راحتی نقض می‌شوند.